Obstipatie bij gebruik van opioïden

U heeft zwak- of sterkwerkende morfine of morfineachtige pijnstillers voorgeschreven gekregen. Deze pijnstillers worden opioïden (opiaten) genoemd. De meest bekende zijn:

• morfine (MS Contin®, Morfine retard®, Oramorph®)
• oxycodon (Oxycontin®, Oxynorm®)
• fentanyl (Durogesic®)
• hydromorfon (Palladon SR®, Palladon IR®)
• tramadol (Tramal®,Tramagetic®)
• methadon (Symoron®)

Een veelvoorkomende bijwerking van opioïden is een verstopping van de darmen met ontlasting (obstipatie). Dit kan vervelende klachten en problemen geven.

Wanneer u minder vaak ontlasting heeft dan u gewend bent of wanneer de ontlasting moeilijker komt, spreken we van obstipatie.

Als u minder eet, kan het zijn dat u ook minder ontlasting heeft. Toch blijven uw darmen gewoon werken. Ze maken nog steeds ontlasting aan, omdat er darmsappen worden gemaakt en oude cellen in de darmen worden afgebroken.
De hoeveelheid ontlasting kan wat kleiner zijn, maar het is belangrijk dat u wel regelmatig ontlasting blijft hebben.

Het gebruik van opioïden leidt vaak tot verminderde darmbeweging (peristaltiek). Dit kan obstipatie veroorzaken. Deze bijwerking neemt niet vanzelf af, in tegenstelling tot andere bijwerkingen van opioïden zoals misselijkheid of sufheid.

Andere medicijnen kunnen ook obstipatie veroorzaken. Denk bijvoorbeeld aan bepaalde middelen tegen misselijkheid (zoals ondansetron of granisetron) of plasmedicatie (diuretica).

Ook minder lichaamsbeweging en beperkte vochtinname kunnen bijdragen aan het ontstaan van obstipatie.

Ernstige obstipatie bij het gebruik van opioïden is vaak moeilijk te behandelen. Daarom geldt: voorkomen is beter dan genezen. Gangbare maatregelen, zoals bewegen, de inname van extra vezels (bijvoorbeeld pruimen) en extra vocht zijn voor de meeste mensen niet voldoende om obstipatie te voorkomen. Daarom wordt er bij de start van opioïden direct gestart met laxerende medicatie.

Om obstipatie te voorkomen worden er laxerende medicijnen voorgeschreven. Deze zorgen ervoor dat de ontlasting zacht blijft. Het streven is dat u dagelijks ontlasting heeft, of in elk geval even vaak als vóór de start met het gebruik van opioïden. In het schema verderop in de folder staat beschreven wanneer en hoe u de laxerende medicijnen moet gebruiken. Samen met uw arts wordt er een laxerend middel gekozen.

1. Start met laxerende medicatie zodra u begint met opioïden.
2. Gebruik de laxerende medicatie volgens voorschrift (zie tabel). Maar pas de dosering aan als de ontlasting te zacht of te hard wordt:

• Te zacht? Halveer de dosering.
• Te hard? Verdubbel de dosering. Neem de dubbele hoeveelheid per keer in, dus niet vaker per dag.

Laxerende medicatie	Start dosering	Opmerking
Macrogol	1 tot 2 keer per dag 1 zakje Dubbel: 2 keer per dag 2 zakjes	Oplossen in water (70ml), extra drinken nadien mag, maar hoeft niet
Lactulose (siroop)	2 keer per dag 15ml Dubbel: 2 keer per dag 30 ml	Kan extra winderigheid geven
Magnesiumhydroxide	3 keer per dag 724 mg (1 tablet) Dubbel: 3 keer per dag 2 tabletten	Kauwen is niet nodig. De tabletten kunnen in hun geheel, in stukjes of opgelost in water worden ingenomen Wordt niet vergoed Soms moet er tijd tussen de inname van magnesiumoxide en andere geneesmiddelen zitten vanwege mogelijke interacties, overleg hierover met uw arts

3. Helpen de laxerende medicijnen niet binnen 3 dagen? Neem dan contact op met uw (huis)arts. Deze kan aanvullende medicatie voorschrijven.

• Vaak wordt in eerste instantie een middel toegevoegd dat de darmbeweging (peristaltiek) stimuleert, zoals Bisacodyl.
• Als er een sterk vermoeden is dat opioïden de oorzaak zijn van de verminderde darmwerking, kan een geneesmiddel worden overwogen dat het effect van opioïden op de darmreceptoren tegengaat. Een voorbeeld hiervan is Naloxegol.

U merkt dat uw ontlastingspatroon aan het vertragen is als u:

• een opgeblazen gevoel of een opgezette buik heeft
• overmatig veel winden laat
• een drukkend gevoel net boven de anus heeft
• pijn heeft bij de ontlasting
• gevoel van aandrang heeft zonder dat er ontlasting komt
• verlies heeft van vloeibare ontlasting (langs harde ontlasting)
• minder vaak of een kleinere hoeveelheid ontlasting heeft dan voorheen.

Wanneer u een of meer van deze verschijnselen heeft en het ophogen van de laxerende medicatie niet helpt: neem dan contact op met uw behandelend arts.

Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Stel ze gerust aan uw arts.