Vocht en voeding in de laatste levensfase

In de laatste levensfase (de terminale fase) is comfort het belangrijkste. In deze fase kan uw lichaam niet meer sterker worden of herstellen. U hoeft daarom geen rekening te houden met calorieën of voedingsstoffen. U mag eten en drinken wat u wilt, niets is verplicht.

Zodra het overlijden dichterbij komt, werken de organen steeds minder goed. Het lichaam heeft dan minder energie nodig. Daardoor neemt het gevoel van honger en dorst af. Dit is normaal. Blijven eten of drinken terwijl het lichaam dat niet meer wil, kan klachten geven zoals misselijkheid of buikpijn. Wanneer eten of drinken niet meer prettig is, is het goed om ermee te stoppen.

Soms kiest iemand er bewust voor om te stoppen met eten en drinken. Bijvoorbeeld om klachten te voorkomen, om het leven niet onnodig te verlengen of soms met de bedoeling om te overlijden.

Dit vergt goede begeleiding, bespreek dit daarom altijd met uw arts of verpleegkundige.

In veel culturen betekent eten en drinken samen zijn, zorgen voor elkaar, gezelligheid en liefde tonen. Het zorgt voor verbinding. Maak bespreekbaar wat voor iemand nog prettig is en gewenst is, wanneer eten of drinken niet meer vanzelfsprekend is.

Er zijn ook andere manieren dan eten om verbondenheid te ervaren. Dit kan bijvoorbeeld door samen te zijn, door aanraking of met rituelen.

Overleg gerust met een verpleegkundige, geestelijk verzorger of een consulent van het pijn- en palliatieteam.

Het kan moeilijk zijn om te zien dat iemand weinig of niets meer eet of drinkt. Gevoelens van verdriet, schuld of machteloosheid zijn normaal. Soms wordt gedacht dat iemand overlijdt als gevolg van niet meer eten of drinken. Maar het is andersom: iemand eet of drinkt minder omdat het lichaam aan het sterven is. Het aandringen op eten of drinken helpt niet. Dit kan juist zorgen voor spanningen of lichamelijke klachten. Kleine hapjes of slokjes mogen aangeboden worden, maar respecteer wanneer eten of drinken wordt geweigerd. Kijk vooral naar wat iemand nog fijn vindt.

Een droge mond komt vaak voor als iemand minder eet of drinkt. Dit wordt soms verward met dorst. Goede mondzorg en het vochtig houden van de (mond)slijmvliezen helpt.

Wat kan helpen:

• Poetsen van de tanden en tong met een zachte borstel en milde tandpasta
• Spoelen van de mond met water
• Kleine slokjes water of koude thee, eventueel met munt
• Waterijsjes of gecrusht ijs
• Stukjes zacht fruit, in het bijzonder ananas.
• Zuigen op een snoepje/zuurtje of het gebruik van kauwgom

Als slikken of zuigen niet meer lukt:

• De mond vochtig houden met natte gaasjes of een sponsje.
• Gebruik voor het bevochtigen met water een verstuiver, spray of pipetje
• Smeer de lippen in met vaseline of lippenbalsem
• Vraag een zorgverlener om een mondgel of spray met kunstspeeksel

In de laatste levensfase heeft het lichaam geen behoefte meer aan medische voeding, zoals drinkvoeding, sondevoeding, infuus, of speciale vitamine- of eiwitpreparaten. Dit kan juist klachten geven. Als iemand al kunstmatige voeding heeft, wordt op een bepaald moment besloten om hiermee te stoppen. In hospices wordt meestal geen infuus of sondevoeding meer gegeven.

In de laatste levensfase is minder eten en drinken een natuurlijk proces. Eten en drinken is geen verplichting. Comfort en rust zijn belangrijker. Iemand mag zelf kiezen wat en hoeveel gegeten en gedronken wordt. Speciale voeding wordt in principe niet meer gegeven. Een droge mond is een veelvoorkomende klacht, waarvoor mondzorg kan helpen.

Heeft u vragen of wilt u ondersteuning? Neem dan contact op met een verpleegkundige, arts of geestelijk verzorger.