Voeding bij sterk verminderde afweer

Bij een sterk verminderde afweer heeft u minder witte bloedcellen. Dit noemen we de 'dip'. Uw lichaam kan u minder goed beschermen tegen ziekteverwekkers in voedsel en u kunt sneller een voedselinfectie krijgen.

Een infectie door eten of drinken heet een voedselinfectie. Dat is een ontsteking van uw maag en darmen. Als u iets eet of drinkt dat besmet is met een ziekmakende bacterie, virus of parasiet, kunt u last krijgen van:

• buikpijn
• misselijkheid
• overgeven
• diarree
• koorts

De adviezen moet u blijven volgen als:

• U tussen twee kuren in zit.
• U tussen een kuur en een stamceltransplantatie in zit.
• U moet twee weken na ontslag van een autologe- of allogene stamceltransplantatie de adviezen nog volgen, omdat u nog geen normaal aantal witte bloedcellen in uw bloed heeft.

Voor patiënten in het ambulante traject betekent dit dat u de adviezen de gehele periode moet blijven opvolgen.

U moet niet alleen letten op wat u eet, maar ook hoe u de voeding:

• koopt,
• bewaart,
• en klaarmaakt.

Als voedingsmiddelen niet goed bewaard of bereid worden, is het risico op een voedselinfectie groter.

Kopen en bewaren

Kopen Let op de houdbaarheidsdatum en de bewaarinstructies op de verpakking. Op verpakkingen kunnen twee soorten houdbaarheidsdata staan: een “ten minste houdbaar tot” -datum (THT) of een “te gebruiken tot”- datum (TGT) ”ten minste houdbaar tot”- datum (THT): deze datum zegt iets over de kwaliteit van het product; het staat op voedingsmiddelen zoals melk, rijst en groente uit pot. Voor deze producten geldt gooi ze niet zomaar weg na deze datum maar kijk, ruik en proef of het nog goed is. Na deze datum kan smaak, geur of kleur iets achteruitgaan. U kunt het vaak nog wel veilig eten. ”te gebruiken tot” -datum: deze datum zegt iets over de veiligheid. Het staat op producten zoals vlees, vis of voorgesneden groente. Deze datum geeft aan dat het product tot en met deze datum veilig te gebruiken is. Gebruik een koeltas of koelbox om bederfelijke en diepvriesproducten mee naar huis te nemen. Koop producten niet als de verpakking kapot of beschadigd is. Koop groente en fruit vers en onbeschadigd. Koop kleine porties van producten die u weinig gebruikt. Berg de producten thuis zo snel mogelijk op in de koelkast of vriezer. Bewaren Over het algemeen geldt, hoe korter u de voeding bewaart, hoe veiliger. Let op de bewaaradviezen op verpakkingen, vooral als u de verpakkingen al heeft opgemaakt. Houd warme gerechten niet langer dan 1 uur warm. Dek voedsel goed af, ook in de koelkast. Restjes van maaltijden moeten zo snel mogelijk worden terug gekoeld in de koelkast. Eet u deze de volgende dag? Dan is bewaren in de koelkast voldoende. Wilt u deze later nog eten? Bewaar de maaltijd dan in de vriezer. Het Voedingscentrum heeft een handige bewaarwijzer gemaakt. Hierin kunt u opzoeken hoe lang u een product kunt bewaren. U vindt de bewaarwijzer hier: https://www.voedingscentrum.nl/nl/thema/kopen-koken-bewaren/eten bewaren.aspx U kunt ook deze QR-code scannen met de camera-app van uw telefoon: https://www.voedingscentrum.nl/nl/thema/kopen-koken-bewaren/eten bewaren.aspx

Wassen

Was uw handen altijd met water en zeep: Voor het bereiden van voedsel. Voor het eten. Na het aanraken van rauw vlees en rauwe groente. Na een toiletbezoek. Na het verschonen van baby’s. Na het aanraken van (huis)dieren. Was groente en fruit onder stromend water, zeker als u ze rauw eet.

Hygiëne in de keuken

Zorg dat klaargemaakt eten niet in contact komt met producten die nog rauw zijn. Let ook op bij gourmet of barbecue dat u gare en rauwe producten gescheiden houdt. Gebruik spullen die u nodig heeft in de keuken, zoals snijplanken, messen of spatels niet meer voor andere producten, als ze in aanraking zijn geweest met rauw vlees, kip of vis. Was gebruikte spullen af met heet water en afwasmiddel. Maak de koelkast 1 keer per maand goed schoon. Ontdooi de vriezer 1 keer per 3 maanden en maak goed schoon. Neem elke dag een schone vaatdoek, keukenhanddoek en theedoek. Was deze doeken op minimaal 60°C. Ontdooi vlees/vis op een afgedekt bord in de koelkast. Heeft u dooivocht gemorst? Hier kunnen bacteriën in zitten. Maak de plek waar u heeft gemorst goed schoon.

Verhitten

Bij temperaturen boven de 75 °C gaan bacteriën dood. Verhit vlees/vis/kip en eieren door en door tot het product volledig gaar is. Warmt u eten op? Verhit het dan door en door tot het stomend heet is. Schep het eten goed om tijdens het verhitten, ook als u het opwarmt in de magnetron. Dompel kiemgroente zoals alfalfa en taugé onder in kokend water of verhit ze mee.

Koelen

Zet de temperatuur van de koelkast op maximaal 4 graden Celsius. Zet de temperatuur van de vriezer op -18 graden Celsius.

• Kies een restaurant waar u goede ervaringen mee heeft, of bekijk recensies op internet.
• Let goed op de hygiëne in een eetgelegenheid. Geef in een restaurant door dat u alleen producten mag eten die:
• vers bereid zijn,
• goed gaar zijn,
• of door en door verhit zijn.
• Eet geen eten uit buffetten als dat kan. Moet u toch van een buffet eten?
• Schep dan als eerste op.
• Of vraag of er in de keuken apart voor u kan worden opgeschept.
• Bestel liever geen thuisbezorgd maaltijden. Of bestel een maaltijd die u thuis (opnieuw) kunt opwarmen.
• Weest voorzichtig met afhaalmaaltijden.
• Zorg dat de maaltijd altijd goed heet is, als u deze ophaalt.
• Twijfelt u? Warm het dan thuis extra op.
• Gaat u barbecueën of gourmetten?
• Bewaar vlees of vis in de koelkast. Pak alleen de porties die u meteen verhit wordt.
• Gebruik apart bestek en servies voor rauwe producten.
• Gebruik eventueel voorgegaard vlees.
• Zorg ervoor dat alle voedingsmiddelen (ook sauzen en salades) niet in de zon staan.

Meer informatie over veilig eten en drinken kunt u vinden op de website van het Voedingscentrum: https://www.voedingscentrum.nl/nl/veilig-eten-voedselinfectie-voorkomen.aspx

Het is ook belangrijk om geen producten te eten die een grotere kans geven op een voedselinfectie. In de tabel hieronder ziet u welke producten u wel en niet veilig kunt eten na een orgaantransplantatie.

We hebben geprobeerd om zo volledig mogelijk te zijn. Twijfelt u over een product? Overleg dan met uw diëtist.

	Wel eten	Niet eten
Kaas	Harde en zachte kazen gemaakt van gepasteuriseerde (=verhitte) melk. Voorbeelden hiervan zijn: mozzarella, brie, feta, zachte geitenkaas, alle smeer- en roomkazen, alle buitenlandse kazen van gepasteuriseerde melk	Kaas gemaakt van rauwe melk. Op de verpakking staat ‘au lait cru’ of ‘gemaakt van rauwe melk’. Bij onverpakte kaas; vraag uw kaasboer of de kaas wel/niet van rauwe melk gemaakt is. Uitzondering: harde (boeren)kazen gemaakt van rauwe melk (bacteriën kunnen hierin niet groeien)
Eieren	Verhit eieren goed voor u ze eet. Voor bakken geldt: Eet het ei alleen als het helemaal is gestold. Bij koken: Kook eieren 10 minuten.	Rauwe eieren, eieren waarvan het eigeel of eiwit niet geheel gestold (nog zacht) is. Producten bereid met rauwe eieren, zoals zelfgemaakte mayonaise, bavarois, mousse of tiramisu. NB: uit de supermarkt zijn deze producten wel veilig. Tip: in de supermarkt is gepasteuriseerd ei te koop
Melk	Melk(producten) uit de supermarkt zijn gepasteuriseerd = verhit en veilig.	Rauwe melk of producten waarin rauwe melk verwerkt is. Dit is melk die u bij de boer kunt kopen.
Probiotica		Alle sooten Probiotica zoals Yakult®, Activia®, Actimel® en Vifit®.
Vlees, kip of gevogelte	Goed gegaard vlees, kip en gevogelte. Van binnen en van buiten mag het vlees niet meer rood of roze zijn (vlees moet boven de 75 graden verhit zijn).	Rauw of onvoldoende verhit vlees, kip of gevogelte: zoals tartaar, carpaccio, half doorbakken biefstuk of half doorbakken varkenshaas.
Vleeswaren	Verhitte vleeswaren en worstsoorten. Voorbeelden hiervan zijn: beenham, schouderham, yorkham, gegrilde ham, casselerrib, achterham, boterhamworst, gebraden gehakt, corned beef, kipfilet en kalkoenfilet	Rauwe of gedroogde vleeswaren. Voorbeelden hiervan zijn: filet américain, ossenworst, theeworst, carpaccio, rookvlees, rosbief, chorizo, rauwe ham, parmaham, coburger ham, serranoham, salami, chorizo, fuet, bloedworst, (boeren)metworst, cervelaatworst, bacon, gerookte spek, paté en leverworst. Varkenslever en varkensleverproducten zoals paté, leverworst, balkenbrij, likkepot, leverkaas en gebakken pastei. NB: gebakken of gekookt mogen deze producten wel gegeten worden. Niet alle producten zijn geschikt om te verhitten; deze mogen dus NIET gebruikt worden
Vis, schaal- en schelpdieren	Verhitte vis: alle gebakken, gekookte of gefrituurde vissoorten. Gekookte of gebakken schaal- en schelpdieren. Mosselen (als de schelp voor het koken dicht was en na het koken goed geopend is). Vis uit blik of glas.	Rauwe vis zoals haring en sushi met rauwe vis. Gerookte vis uit de koeling of vriezer zoals gerookte zalm, paling en makreel. Rauwe schaal- en schelpdieren zoals kreeft, garnalen, krab, mosselen, oesters, coquilles en kokkels. NB: gebakken of gekookt mogen deze producten wel gegeten worden.
Fruit	Vers onbeschadigd en gewassen fruit. Fruit in blik. Kant-en-klare fruitsalade, let hierbij op de houdbaarheidsdatum en hoe het fruit eruitziet.	Grapefruit en verwante producten zoals pomelo, minneola, sweetie, ugli. Eventuele andere kruisingen met grapefruit. Producten waar grapefruit(sap) in verwerkt kan zijn zoals vruchtensap, bitter lemon. (Voor meer informatie zie tekst onder deze tabel)
Groente	Verse, onbeschadigde en gewassen groente, rauwkost en verse kruiden. Zakjes gewassen groente en sla uit de supermarkt. Kant-en-klare salade, let hierbij op de houdbaarheidsdatum en hoe de salade eruit ziet.	Kiemgroenten zoals taugé en alfalfa NB: gebakken of gekookt mag dit wel gegeten worden.
Noten en pinda’s	Gepelde noten en pinda’s.	Ongepelde noten en pinda’s kunnen schimmelsporen bevatten die bij het pellen ingeademd kunnen worden.
IJs	Alle soorten fabrieksmatig verpakt ijs. Kant- en- klare milkshake uit de supermarkt.	Onverpakt ijs: zoals schepijs, softijs of verse milkshake.
Alcoholische dranken	Alcohol vrije varianten (bespreek dit met uw arts of diëtist)	Alle soorten alcoholische dranken.

Grapefruit en producten die er op lijken

Eet geen grapefruit of producten met grapefruit, zoals grapefruitsap. Deze producten zorgen ervoor dat bepaalde medicijnen minder goed worden afgebroken in uw lichaam. Daardoor komt er te veel van het medicijn in uw bloed, wat kan zorgen voor meer bijwerkingen. Dit geldt bijvoorbeeld voor de medicijnen Prograft® (tacrolimus) en Neoral® (ciclosporine).

U mag ook geen kruisingen met grapefruit of aan grapefruit verwante producten eten. Deze hebben dezelfde werking en hetzelfde effect.

Andere citrusvruchten, zoals citroen, limoen, mandarijn en sinaasappel, mag u wél eten.

Kruiden en supplementen

Sommige kruidensupplementen en grote hoeveelheden kruiden kunnen invloed hebben op de werking van uw medicijnen. Wilt u een kruidensupplement gebruiken? Overleg dan altijd eerst met uw arts of apotheker.

Gebruik geen Sint-janskruid. Dit kruid verstoort de werking van medicijnen. Sint-janskruid zit soms ook in pillen, kruidenthee of andere middelen. Lees dus altijd goed wat erin zit.

Hepatitis A en E

Na een orgaantransplantatie heeft u meer kans om besmet te raken met het hepatitis A- of E-virus. Eet daarom geen:

• rauwe schaal- of schelpdieren (zoals oesters of mosselen)
• onvoldoende verhit wild, zoals zwijn of hert
• onvoldoende verhit varkensvlees, zoals paté of leverworst
• gedroogde worsten waar varkensvlees in zit, zoals: salami, snijworst, cervelaat, boerenmetworst, chorizo en fuet.

Heeft u vragen? Of heeft u meer informatie nodig? Of wilt u een afspraak maken met een diëtist?

Dan kunt u ons bereiken via:

• (010) 7033055 van maandag t/m vrijdag van 8.30 tot 12.30 uur.
• dietetiek@erasmusmc.nl.

In eten en drinken kunnen ziekmakende stoffen zitten, zoals bacteriën, virussen, schimmels of parasieten.

U ziet, ruikt of proeft deze ziekmakers niet altijd. Toch kunnen ze een voedselinfectie veroorzaken. U kunt dan last krijgen van bijvoorbeeld:

• misselijkheid
• overgeven
• diarree

Veel voorkomende ziekenmakers in eten en drinken zijn:

Toxoplasma gondii
Dit is een parasiet die de ziekte toxoplasmose kan veroorzaken. Deze parasiet zit in rauw vlees of rauwe vleeswaren.

Als u het vlees verhit of invriest bij (-12°C voor minimaal 4 dagen) zal de parasiet doodgaan.

Listeria
Listeria is een bacterie die een voedselinfectie kan veroorzaken. Deze bacterie groeit vooral in een vochtige omgeving, zoals in de koelkast. Hoe kouder de koelkast, hoe minder snel de bacterie groeit. Bij 4 graden groeit Listeria minder snel dan bij 7 graden.

Listeria zit vooral in producten die lang gekoeld bewaard worden en die niet worden opgewarmd voor het eten. Listeria kan bijvoorbeeld zitten in zachte kazen van rauwe melk, voorverpakte vleeswaren, gerookte vis en rauwe dierlijke producten.

Tip: Dek producten in de koelkast af om verspreiding van Listeria te voorkomen.

Hepatitis E
Dit virus kan voorkomen in rauwe- schaal en schelpdieren, vlees van varkens, wild zwijn en edelhert. Vooral varkenslever en producten die van varkenslever zijn gemaakt, zoals paté en leverworst kunnen besmet zijn.

Een besmetting met dit virus kan op de lange termijn schade aan de lever veroorzaken (bijvoorbeeld levercirrose).

Andere ziektemakers
Er zijn nog veel meer bacteriën, schimmels, virussen of parasieten waar u ziek van kunt worden. Voorbeelden zijn:

• Salmonella: komt voor in rauwe dierlijke producten (zoals vlees, vis, eieren) en op rauwe groente, kiemgroente en fruit.
• Norovirus: komt voor in rauwe schaal- en schelpdieren en op rauwe groente en fruit.

Deze ziekmakers kunnen ervoor zorgen dat u langer ziek bent of ernstiger klachten krijgt.