Over zout
Natrium
In zout zit natrium. Natrium is een mineraal dat belangrijk is voor ons lichaam. Het zorgt voor een goede vochtbalans en goede bloeddruk in ons lichaam. Ook helpt het de spieren en de zenuwen goed te werken.We krijgen natrium binnen via voeding waar van nature natrium in zit. Maar het grootste deel van het natrium dat we binnenkrijgen komt van bewerkte voedingsmiddelen en door het toevoegen van zout aan de maaltijd.
Waarom minder zout eten?
Te veel zout eten kan problemen geven. Het kan zorgen voor vochtophoping in het lichaam. Hierdoor zit er meer vocht in de bloedvaten en komt er meer druk op te staan. Dit betekent dat de bloeddruk stijgt (hypertensie). Dit komt onder andere voor bij hart- en vaatziekten, nierziekten en leverziekten.- Hart- en vaatziekten: bij een hoge bloeddruk kunnen bloedvaten beschadigd raken. Het lichaam houdt vocht vast en het hart moet dan harder werken dan normaal. Nierziekten: Bij een hoge bloeddruk gaan er meer eiwitten verloren met de urine. Hierdoor gaan de nieren sneller achteruit.
- Leverziekten: door te veel vocht in de buikholte. Te veel zout eten kan leiden tot extra hoeveelheid vocht in de buikholte (ascites).
Over het zoutbeperkt dieet
Wat gaan we doen?
Bij dit dieet mag u maximaal 6 gram zout per dag eten. Dit is ongeveer 2400 mg natrium. In Nederland eten mensen gemiddeld 9 gram zout per dag.Wat is het doel?
- Door minder zout te eten, blijft het vocht in uw lichaam beter in balans. Het doel van een zoutbeperkt dieet is:
- Hart- en vaatziekten: uw bloeddruk wordt beter. Het hart wordt daardoor minder belast.
- Nierziekten: Hierdoor verliest u minder eiwitten via de urine en gaan uw nieren minder snel achteruit.
- Leverziekten: Hierdoor heeft u minder vocht in uw buik.
Adviezen
- Kook met verse, onbewerkte producten.
- Gebruik verse of gedroogde kruiden en specerijen of smaakmakers zonder zout.
- Kies beleg met weinig of geen zout.
- Eet normaal gezouten brood.
- Voeg geen zout toe aan uw eten, zoals: keukenzout, zeezout, knoflookzout, selderiezout, uienzout of mineraalzouten zoals Keltisch zeezout en Himalayazout.
- Eet geen producten met veel zout, zoals:
- Smaakmakers (bijvoorbeeld Aromat, bouillonblokjes- en poeder, ketjap, maggi, kruidenmixen).
- Kant- en klare producten (bijvoorbeeld soep uit blik, bitterballen, kroketten)
- Kant- en klare pizza
- Kant- en klaar maaltijden
- Sauzen (bijvoorbeeld mayonaise, ketchup, pastasauzen)
- Bewerkte vlees- en visproducten (bijvoorbeeld rookworst, hamburger, gekruid gehakt, gemarineerde, gepaneerde of gerookte vlees of vis)
- Chips of zoutjes
Voorbeelden en tips
Smaak
U kan gewend zijn aan de smaak van zout. Als u een paar weken minder zout eet, zult u wennen aan de nieuwe smaak.Etiketten lezen
De hoeveelheid zout kan veel verschillen tussen producten en merken. Op het etiket van producten staat hoeveel zout er per 100 gram in zit. Door de etiketten te vergelijken, kunt u kiezen voor producten waar het minste zout in zit.Zoutarme producten
Er zijn producten waar minder of geen zout in zit. U kunt deze producten herkennen doordat er ‘natriumarm’, ‘zoutarm’, ‘zoutloos’ of ‘geen natrium/zout toegevoegd’ op staat. U vindt deze producten vaak met een blauw etiket in de dieethoek van grotere supermarkten.Let op:
- Koop geen producten waar ‘met minder zout’ op staat. In deze producten zit vaak 30% minder zout dan normale producten. Er zit dus nog steeds zout in.
- In natriumarme producten zit vaak kalium in plaats van natrium. Als uw nieren niet goed werken, is dit niet goed voor u. Dit geldt ook voor mensen die kalium besparende medicijnen slikken. Bespreek met uw diëtist of u deze producten kunt gebruiken.
Drop en zoethout
In zoete en zoute drop, zoethout(thee), sterrenmix, sterrenmunt en salmiak zit glycyrrhizinezuur. Dit verhoogt uw bloeddruk. Het is beter om deze producten niet te eten.Uit eten
Gaat u uit eten? Bespreek dan van tevoren wat de mogelijkheden zijn. Vraag of uw maaltijd zonder zout gemaakt kan worden. In veel restaurants zijn de gerechten al gemaakt, waardoor dit niet mogelijk is. Vraag dan of ze de saus of dressing apart kunnen geven. Deze zijn meestal erg zout. U kunt ze dan laten staan of een beetje nemen. Let de dag daarna extra op hoeveel zout u eet.Broodmaaltijd
- Brood hoort bij een gezonde basisvoeding, maar er zit veel zout in (gemiddeld 0.3 tot 0.4 gram per snee). Eet u normaal gesproken veel brood? Dan kunt u het beste beleg kiezen zonder (veel) zout. Ook kunt u als afwisseling eens beschuit of knäckebröd eten.
- U kunt hartig beleg afwisselen met zoet broodbeleg, vegetarische spreads, zuivelspread, pindakaas, groente en fruit.
- De hartige trek kunt u afwisselen met bijvoorbeeld gehaktballetjes of rul gehakt (gekruid met knoflook, ui, kerrie, peper of nootmuskaat), gekookt ei, omelet of roerei met verse kruiden of groenten. Ook kunt u een extra stukje vlees bij de warme maaltijd bereiden en bewaren als broodbeleg.
Warme maaltijd
Soep- U kunt soep op smaak maken met bijvoorbeeld groente, kruiden, ui, zelf getrokken bouillon van vlees, kip of beenderen, natriumarme bouillonblokjes, natriumarme aroma, natriumarme tomatenpuree en groente zoals prei wortel en bloemkool of een kruidenbuiltje.
- U krijgt ook een smakelijke soep als u groente als basis voor de soep gebruikt. Bijvoorbeeld gepureerde broccoli, courgette, paprika of tomaten.
- Aardappelen, rijst en pasta kunt u zonder zout koken. Kies voor zilvervlies- of meergranenrijst en volkorenpasta.
- Vindt u aardappelen, rijst en pasta minder lekker zonder zout? Bak, frituur of pof de aardappelen eens of maak er puree van. Knolselderij of pastinaak geeft meer smaak aan puree. Of kook de aardappelen in weinig water of stoom ze in de magnetron of stoompan.
- In kant-en-klare kruidenmixen (bijvoorbeeld voor nasi of bami) zit veel zout. Kies voor kruidenmixen zonder zout of maak zelf een kruidenmengsel van bijvoorbeeld oosterse kruiden.
- Kook groenten kort en met weinig water, zo houden ze meer smaak. U kunt de groenten ook stomen of roerbakken.
- Ook kunt u groenten smoren. Dit betekent dat u ze aanbraadt en daarna met een beetje water of tomaten(puree) verder laat garen met een deksel op de pan. Voeg kruiden toe voor de smaak.
Vlees en vis
- Vlees krijgt meer smaak als u een gesnipperd uitje, knoflook, tomaat, paprika, champignons en/of (Provençaalse) kruiden meebakt.
- U kunt ook zelf een vleeskruidenmengsel maken. Vraag uw diëtist naar tips.
- Voor afwisseling kunt u vlees zelf paneren met paneermeel zonder zout. U kunt ook zelf paneermeel maken met beschuit- of geroosterd broodkruim.
- Marineren van vlees is ook een goede manier om smaak toe te voegen. Leg het vlees minimaal een uur in een marinade met bijvoorbeeld olie, scheutje (balsamico)azijn, knoflook, tijm, rozemarijn, peper of zoutloze kruidenmix.
- Vis krijgt meer smaak met een beetje citroensap (of sinaasappelsap) en/ of kruiden zoals peterselie, dille of basilicum.
- Doe de vis met fijngesneden groenten, zoals wortel, venkel, ui en kruiden in aluminiumfolie en bereid het pakketje in de oven.
- Strooi geroosterde amandelen of fijngesneden rode peper over de vis.
- Yoghurt is een goede basis voor een lekkere dressing.
- Voor een zoete dressing kunt u appelsap, honing, suiker of stukjes fruit toevoegen.
- U kunt ook verschillende soorten olie toevoegen, zoals walnoot- sesam- of lijnzaadolie.
- Bij rauwkost kunt u een dressing maken van olie en azijn en/of citroensap, peper en verse tuinkruiden.
- U kunt een gesnipperd uitje of een teentje knoflook meebakken met jus.
- U kunt ook tomatenpuree zonder zout toevoegen.
- U kunt ook verse kruiden toevoegen, zoals een takje lavas (maggiplant), selderij of peterselie.
- Maak de jus wat dikker (bindt de jus) met maïzena, bloem of aardappelzetmeel.
- Maak de jus af met een scheutje sinaasappelsap of appelsap.
- Jus van stoofvlees is erg lekker, als u hier wat meer van maakt kunt u dit invriezen. Ingevroren is de jus enkele weken houdbaar.
- Een groentesausje maakt u van bloem met boter en melk (roux). Hieraan kunt u bijvoorbeeld kerrie en appel toevoegen. Of maak een hartig sausje met ui, paprika en champignons. Sausjes kunt u smaak geven met bijvoorbeeld kruiden en specerijen, ui, citroen, natriumarme bouillonblokjes, natriumarme tomatenpuree.
- Een Italiaanse pastasaus maakt u met een verse tomaten en/of tomatenpuree. U voegt smaak toe met ui en knoflook en verse of gedroogde Italiaanse kruiden. Eventueel scheutje balsamicoazijn of een beetje suiker.
- Een oosterse dressing of saus maakt u van natriumarme ketjap, rode peper, sjalot en limoensap. Hierin kunt u ook marineren.
Contact
Heeft u vragen? Of heeft u meer informatie nodig? Of wilt u een afspraak maken met een diëtist? Als u onder behandeling bent bij een diëtist van het Erasmus MC kunt u ons bereiken via:
- (010) 7033055 van maandag t/m vrijdag van 8.30 tot 12.30 uur
- dietetiek@erasmusmc.nl
- (010) 7030054 van maandag t/m vrijdag van 13:30 tot 16:00 uur
Meer informatie?
- www.voedingscentrum.nl: hier kunt u zien in elke producten veel zout zit. U kunt ook tips vinden om minder zout te eten.
- www.smakelijketenzonderzout.nl: hier vindt u een overzicht van zoutarme producten, recepten en kookboeken over lekker eten zonder zout.
- www.nieren.nl: hier staat meer informatie over een zoutbeperkt dieet en recepten om minder zout te eten.
- www.hartstichting.nl en www.nierstichting.nl: hier kunt u meer tips vinden over eten met een zoutbeperking.
- Receptenboeken:
- Spice Wise, Michel Hanssen (www.spicewise.nu): koken met kruiden- en specerijenmixen zonder zout
- Zoutbewust koken en eten, Taurai Becker (www.zoutbewust.nl): recepten voor zoutbewuste maaltijden
Variatielijst
| Wel gebruiken | Niet gebruiken | |
| Brood en broodvariatie | Alle soorten brood In plaats van brood kunt u ook crackers, beschuit of ontbijtkoek gebruiken. Pap, vla en muesli zijn een goed alternatief | Kant- en klaar belegde broodjes, croissant, ham/kaas croissant, kaas/uien brood, saucijzenbroodje, worstenbroodje, bladerdeeg |
| Halvarine, margarine en roomboter | Halvarine zonder zout, margarine zonder zout, met mate roomboter zonder zout | Halvarine met zout, margarine met zout, gezouten roomboter |
| Vleeswaren | Bij voorkeur: lichtgezouten vleeswaren zoals kip- en kalkoenfilet, fricandeau en rosbief Met mate: gekookte ham, gekookte lever Tip: Bij voorkeur minder dan 2 gram zout per 100 gram | sterk gezouten vleeswaren zoals rookvlees (ook lichtgezouten), bacon, rauwe ham, (ontbijt)spek, worstsoorten zoals boterhamworst, cervelaatworst, salami, palingworst, gekookte worst, grillworst. |
| Etiket lezen Let op! Zoutgehaltes kunnen per supermarkt en merk wisselend zijn. Kijk daarom altijd op de verpakking. | ||
| Kaas | Bij voorkeur: natriumarme kaas of kaassoorten met minder zout zoals Maaslander, Milner met minder zout, Maasdammer, Emmenthaler, Kees kaas, mozzarella. Smeerkaas met minder zout, zuivelspread naturel, Hüttenkase, en met mate: roomkaas zoals Monchou. Tip: Bij voorkeur minder dan 1,5 gram zout per 100 gram. Jonge kaas bevat iets minder zout dan oude kaas. | Normale kaassoorten zoals Goudse kaas, smeerkaas, buitenlandse kazen zoals brie, roquefort. |
| Wel gebruiken | Niet gebruiken | |
| Ei | Ei en eiergerechten zonder zout, zoals omelet, roerei | Ei en eiergerechten met zout |
| Overig beleg | Alle soorten zoet beleg, pindakaas, notenspread. Goenten zoals komkommer, tomaat, rauwkost, gebakken ui en champignons. Fruit zoals aardbeien, banaan, (gebakken) appel met kaneel. (Zelfgemaakte) groentespread, hummus of baba ganoush, muhammara. Tip: Bij voorkeur minder dan 1 gram zout per 100 gram. | Marmite en andere gistpasta’s, de meeste vlees- en vissalades zoals huzaren-, kipkerrie- en tonijnsalade. |
| Dranken | Thee, koffie, alle soorten melk, karnemelk en drinkyoghurt, frisdranken, limonadesiroop, vruchtensap, groentesap zonder zout Mineraalwater zoals: Chaudfontaine, Evian, Perrier, Spa, Victoria, Vittel, Bar-le-duc, Sourcy | Groentesap met zout, mineraalwater met veel natrium zoals Appolinaris |
| Soep | Zelfgemaakte soep zonder zout | Soep uit pakjes of blik, zelfgemaakte soep met zout of zoute smaakmakers zoals maggi, aromat, bouillonblokjes, kant en klare bouillon zoals kippenbouillon |
| Aardappelen, rijst, pasta | Alle soorten zonder zout | Alle kant- en klaar maaltijden, aardappel-, rijst-, pastagerechten met zout zoals kant en klare bami of stamppot, kant en klare pizza, voorbewerkte aardappelproducten met zout zoals puree of gekruide aardappelen. |
| Wel gebruiken | Niet gebruiken | |
| Groente en peulvruchten | Alle soorten verse en gekookte groente, rauwkost en peulvruchten zonder zout, diepvriesgroente naturel, natriumarme groente of peulvruchten uit blik of glas, natriumarme zuurkool | Groente en peulvruchten met toegevoegd zout zoals groente uit blik of glas, diepvriesgroente à la crème, zuurkool, kant- en klaar rauwkostsalades of maaltijdsalades met saus of dressing. |
| Vlees, wild en gevogelte | Alle soorten onbewerkt vlees, wild en gevogelte | Al het voorbewerkte vlees zoals hamburger, gekruid gehakt, gepaneerd of gemarineerd vlees, slavink, vleesragout, worstsoorten, rookworst |
| Vis, schaal- en schepdieren | Alle soorten vis zowel vers als uit de diepvries zonder toegevoegd zout Met mate: verse mosselen, verse oesters, verse krab, verse kreeft, verse garnalen | Alle voorbewerkte soorten vis zoals gepaneerde vis zoals vissticks, lekkerbek, kibbeling Alle soorten haring, gerookte vis, gemarineerde vis, vis in blik en in het zuur, mosselen uit pot |
| Vegetarische vleesvervanging | Tahoe en tempé naturel zonder zout bereid Ei zonder zout Ongezouten noten | Kant-en-klare groenteburgers, vegetarische schnitzel, vegetarisch gehakt, kaasschnitzel, sojaproducten met zout, seitan |
| Bak- en braadproducten | Alle margarine, bak- en braadproducten, alle soorten olie, met mate roomboter zonder zout | Margarine, bak- en braadproducten en roomboter zonder zout |
| Sauzen | Jus zonder zout, natriumarme juspoeder | Jus met zout, kant-en-klare juspoeder, smeltjus |
| Wel gebruiken | Niet gebruiken | |
| Nagerecht | Vla, pudding, yoghurt, kwark, pap, (water)ijs | |
| Fruit | Alle soorten fruit zoals vers fruit, ge¬droogd fruit, compote, vruchtenmoes uit blik of glas | |
| Versnaperingen | Snoepjes zoals zuurtjes, pepermunt, spekkies, winegums, kauwgom, marsepein, ongezouten noten, studentenhaver, zoete popcorn, rozijnen, krenten, dadels, vijgen Met mate: biscuitjes, koekjes, gebak, chocolade, bonbons, candy bars | Zoete en zoute drop, gezouten noten, borrelnoten, chips, zoutjes, zoute koekjes, kaasstengels, zoute popcorn, kant-en-klare snacks zoals kroketten en frikandellen |
| Tip: Drop kan bloeddrukverhogend werken en vocht vasthouden. Dit komt niet door het zout, maar door de stof glycerrhizinezuur. Deze stof geeft de drop zijn speciale smaak. De stof zit in alle soorten drop (zoet en zout). | ||
| Diversen | Alle verse en gedroogde kruiden en specerijen, natriumarme smaakmakers zoals dieetzout, natriumarme aromat, natriumarme mosterd, natriumarme ketjap, natriumarme sambal, natriumarme bouillontabletten (natriumarme dieetproducten zijn niet voor iedereen geschikt, zie informatie bovenstaand of vraag uw diëtist) Zure room, slagroom, azijn, citroensap, meel, bloem, custard, maïzena, aardappelmeel, gelatine, natriumarme zilveruitjes, natriumarme augurken, suiker, zoetstof, gember, citroensap, knoflook, ui. Tip: U kunt ook zelf kruidenmengsels maken. Vraag uw diëtist naar recepten. | Alle soorten "gewoon" zout zoals zeezout, selderiezout, zout met minder natrium zoals halvazout, kruidenmengsels met zout (nasi-bami-kip/gehakt-pastakruiden). Smaakmakers zoals ve-tsin, bouillonpoeder, maggi, ketjap, miso, tamari, tahin, trassie, gomasio, mosterd, sambal, sauzen met zout zoals knoflooksaus, mayonaise, piccalilly, tomatenketchup, kant-en-klare bakmixen, zelfrijzend bakmeel, bakpoeder, augurken, gewone uitjes, atjar, olijven. |
