De opwarming van de aarde beïnvloedt niet alleen de staat van de natuur, maar ook de gezondheid. Extreme weersomstandigheden nemen toe, met directe verwondingen of doden, er dreigen voedsel- en water te korten, en het aantal hittegolven neemt toe. ‘Mensen met kwetsbare gezondheid raken soms door de temperatuurstijging hun lichaamswarmte niet goed kwijt. Dit kan leiden tot uitdroging, hittestress of zelfs tot de dood', vertelt Juliette Mattijsen, geneeskundestudent. Samen met docent Ed van Beeck en medestudent Anouk Nusselder werkt zij een projectplan uit, waarin Planetary Health in alle jaren van het nieuwe curriculum aan bod komt.
Planetary Health
Juliette vindt Planetary health eigenlijk een betere term dan duurzaamheid. ‘Binnen duurzaamheid kijken we vooral naar onze invloed op onze omgeving. Binnen Planetary Health wordt ook gekeken naar de invloed van onze natuurlijke omgeving op ons en onze gezondheid.’ Binnen dit onderwerp praat je over verstoringen in ecosystemen veroorzaakt door menselijk handelen. Deze verstoringen leiden onder andere tot klimaatverandering, biodiversiteitverlies en afvalophoping. Deze hebben gevolgen voor de gezondheid van de mens. Zo heeft de opwarming van de aarde een grote invloed op de gezondheid van mensen.
Nieuwe uitdagingen
De veranderingen in de omgeving leiden tot nieuwe uitdagingen voor de gezondheidszorg. Juliette: ‘Toekomstige artsen moeten herkennen wat voor invloed de veranderingen in de omgeving hebben op de gezondheid. Ze moeten ook weten wat ze kunnen doen om gezondheid te bevorderen en te beschermen.’ Figuur rechts toont de effecten van de omgeving op de menselijke gezondheid.
Spelend leren
Ed van Beeck werd door de studenten van IFMSA-Rotterdam gevraagd mee te denken over het toevoegen van Planetary Health in het curriculum en vonden een plek hiervoor. ‘We zochten het laaghangend fruit, zonder het curriculum te verzwaren. Daarom pasten we een bestaand college binnen het vak derdejaars vak Volksgezondheid aan en veranderde dat in een introductiecollege over Planetary Health,’ vertelt Ed van Beeck, docent en onderzoeker op de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg.
Anouk vervolgt: ‘Ook hebben we dit jaar voor het eers interactief vaardigheidsonderwijs over dit onderwerp gegeven. Tijdens deze les spelen studenten een nieuw ontwikkeld spel, waarbij ze spelenderwijs de gezondheidsgevolgen van klimaatverandering in kaart brengen. Samen discussiëren ze over de gevolgen van bijvoorbeeld stijgende temperaturen, hittegolven en overstromingen.’
Dit spel is ontwikkeld door studenten, artsen, onderzoekers, verpleegkundigen van verschillende universiteiten en meer. ‘Studenten reageerden enthousiast, ook omdat het een andere onderwijsvorm is dan gewend.’
Voor het huidige en toekomstig curriculum wordt ook een introducerende e-module ontwikkeld, en wordt de overlap tussen al onderwezen (medische) vakgebieden en Planetary Health in kaart gebracht. Zo zou je bij een college over astma kort de effecten van luchtvervuiling kunnen aanstippen, of het gebruik van een poederinhalator om deze minder vervuilend is dan dosisaerosolen.
Geen zwaarder curriculum
Ook in het nieuw curriculum wordt Planetary Health gewaarborgd. Planetary health komt al in het eerste bachelorjaar van het nieuwe curriculum aan bod, met name tijdens een 4-weeks projectperiode Duurzame Volksgezondheid. Maar zoals Ed zei, is het niet de bedoeling om het curriculum zwaarder te maken. Daarom hopen Ed, Juliette en Anouk dat met de komst van het nieuwe curriculum veel docenten de in kaart gebrachte relatie tussen hun vakgebied en Planetary Health meenemen in het onderwijs. Een gynaecoloog kan bijvoorbeeld uitleggen in een college over vroeggeboorte dat langdurige blootstelling aan fijnstof vroeggeboorte als gevolg kan hebben (Lees hier meer).
Het curriculum wordt zo niet belast. Studenten worden zich dan bewust van de invloeden die de omgeving heeft op de gezondheidszorg. In 2022 ontwikkelde IFMSA-NL (International Federation Medical Students Association – The Netherlands) samen met een adviesbureau en een expertgroep een handreiking over Planetary Health voor zorgopleidingen.
Relatie tussen gezondheid en natuur
‘Door Planetary Health toe te voegen in het curriculum worden studenten zich bewust van de relatie tussen gezondheid en de natuur, en kunnen zij dit plaatsen in de context van hun toekomstige artsenvak. We denken daarnaast dat zij ook hun verantwoordelijkheid nemen als toekomstige arts, en daarmee hun kennis en expertise gebruiken om de gezondheidszorg binnen dit thema te bevorderen’, aldus Ed, Juliette en Anouk.
Toekomstige artsen en Planetary Health
Geneeskundestudenten van IFMSA-NL, waaronder Juliette en Anouk, stelden samen met een adviesbureau en een expertgroep een handreiking op over Planetary Health voor universitaire zorgopleidingen. Dit document, dat is goedgekeurd door Ministerie van Volksgezondheid, Wetenschap en Sport, biedt opleidingsdirecties, universitaire docenten en onderwijsmakers van de acht grootste universitaire zorgopleidingen in Nederland een overzicht van hoe Planetary Health een plek binnen het curriculum kan krijgen. Dit zijn de eindtermen die hiervoor zijn ontwikkeld:
-
De student is zich bewust van de relatie tussen (menselijke) gezondheid en de natuur in algemene zin en de uitingen hiervan in het eigen vakgebied. De student begrijpt gezondheid binnen de complexe lokale tot mondiale processen, systemen en beleidsstructuren die raken aan Planetary Health.
-
De student weet zich te verhouden tot, bespreekt en handelt naar diens verantwoordelijkheid in gezondheidsbevordering binnen de bij 1. genoemde systemen op lokaal tot mondiaal niveau.
-
De student benut en deelt kennis en expertise aangaande de relatie tussen de natuur, leefomgeving en menselijke gezondheid in de individuele zorg, de publieke gezondheidssector en de wetenschap.
-
De student heeft het vertrouwen, het inzicht en de vaardigheden om een bijdrage te leveren aan de transitie naar een duurzame en weerbare gezondheidssector en samenleving.
